De Stand van de uitvoering 2023

Het doel van het opstellen van een stand is drieledig.

1. Het open en volledig informeren van de Tweede Kamer over wat er speelt in de taakorganisatie om het begrip over en de kennis in de uitvoering te vergroten;
2. Transparantie geven over knelpunten en dilemma’s om tijdig ongewenste situaties te signaleren en waar nodig snel te acteren;
3. Een effectieve feedbackloop te realiseren zodat er geen burgers tussen wal en schip vallen en de dienstverlening blijft verbeteren.

De Raad brengt drie onderwerpen onder de aandacht.

Mensgericht werken - ontwikkelingen in 2023

De Raad wil in al zijn werkzaamheden meer rekening houden met (persoonlijke) omstandigheden en in schrijnende situaties zorgen voor een advocaat. De Raad heeft voor deze aanpak onder de noemer mensgericht werken de eerste stappen gezet. Het betreft een ontwikkeltraject binnen de Raad waarbij de rechtzoekende en zijn hulpvraag centraal staan. De inzet is erop gericht dergelijke situaties te herkennen en gebruik te maken van de beoordelingsruimte die de Raad heeft om te zorgen voor een advocaat voor rechtzoekenden waarvoor het afwijzen van rechtsbijstand schrijnend dreigt uit te pakken. Hiermee zet de Raad de eerste stappen om de door het WODC benoemde combinatie van factoren (complexiteit van het probleem, persoonlijke omstandigheden en de capaciteit van de rechtzoekende) mee te nemen in de beoordeling bij een aanvraag om een toevoeging.

In 2023 is het specifieke interne programma opgericht om mensgericht werken professioneel en transparant vorm te geven en in 2024 is mensgericht werken generiek en lerend ingevoerd bij de Raad.

Ook is in het kader van mensgericht werken het project kenniswijzer gestart. De nieuw op te zetten Kenniswijzer van de Raad moet duidelijker markeren waar de Raad beslissingsruimte heeft en wat binnen deze beslissingsruimte het beleid van de Raad is. Dit beleid zal vervolgens aan de hand van criteria worden herzien (inclusief de aanbevelingen van de adviescommissie Zelfredzaamheid Rechtshulp en Rechtsbijstand), waarbij mensgerichtheid een belangrijk criterium is.

Hardvochtigheden en actualisering

Op 31 maart 2022 heeft de Raad een ‘eerste verkennende inventarisatie wet- en regelgeving die hardvochtig uitpakt’ opgeleverd. De Raad heeft samen met het Juridisch Loket de verschillende hardvochtigheden ingebracht bij JenV. Voor veel van de aangedragen punten is een wetswijziging nodig. Er worden een aantal hardheden met prioriteit door JenV in overleg met de Raad en het Juridisch Loket opgepakt.

Hieronder een actualisatie startende met de door de Raad genoemde top vier van wet- en regelgeving die hardvochtig kan uitpakken:

1. de vermeende zelfredzaamheid van rechtzoekende;

Op basis van het WODC-rapport en het rapport van de adviescommissie Ratz, wordt gewerkt aan de aanpassing van het zelfredzaamheidscriterium in de wet- en regelgeving. Zoals het uitwerken van de aanbeveling van het WODC om het huidige ‘nee, tenzij’ te wijzigen in ‘wel, behalve’ in het toevoegbeleid. Allereerst bij bezwaar in belastingzaken, zoals is aanbevolen, en mogelijk ook bij andere kwesties zoals genoemd in het Besluit rechtsbijstand- en toevoegcriteria. De Raad ondersteunt het ministerie hierin en levert input over de uitvoerbaarheid door de Raad.

De Tijdelijke Regeling adviestoevoeging zelfredzaamheid (Ratz) blijft tot aanpassing van de wet en regelgeving in stand en is inmiddels tot 1 april 2025 verlengd.

2. hoge lastendruk en beslag;

Door een te hoge schuldenlast of loonbeslag zijn er burgers die door hun inkomen niet in aanmerking komen voor de Wrb en door hun schulden/beslag geen advocaat kunnen betalen. Ook zijn er burgers die wel in aanmerking komen voor de Wrb maar door deze situatie een veel te hoge eigen bijdrage hebben.

Dit is meegenomen door JenV om uit te werken voor aanpassing van de wet en regelgeving. Om nader inzicht te verkrijgen in de groep burgers die bruto net boven de Wrb-norm zitten is er ook een onderzoek uitgezet bij het CBS.

Voorafgaande ontwerpt de Raad in overleg met JenV een tijdelijke regeling waarmee een discretionaire bevoegdheid wordt gecreëerd om af te wijken van inkomensgrenzen in geval van loonbeslag.

3. resultaatbeoordeling;

Dit is meegenomen door JenV om uit te werken voor aanpassing van de wet- en regelgeving. Er wordt in kaart gebracht welke zwaarwegende omstandigheden er zijn t.a.v. schrijnende gevallen.

4. aannemelijkheid buitengerechtelijke regeling.

Dit is meegenomen met (een amendement op ) de wijziging van de Faillissementswet ter verbetering van de doorstroom van de gemeentelijke schuldhulpverlening naar de wettelijke schuldsaneringsregeling natuurlijke personen.

Overige prioriteiten die opgepakt zijn:

• Kostenverhaal

Op grond van artikel 43 lid 3 Wrb worden de kosten van rechtsbijstand teruggevorderd van een onherroepelijk veroordeelde in een strafzaak. Dit gebeurt in de gevallen dat de rechtzoekende rechtsbijstand heeft ontvangen op basis van een last/aanwijzing en het inkomen/vermogen buiten de grenzen van gefinancierde rechtsbijstand valt. Dit kan een nieuwe start bemoeilijken omdat de rechtzoekende direct geconfronteerd kan worden met een schuldenlast.

De minister heeft in de tiende voortgangsrapportage rechtsbijstand aan de Kamer gemeld dat hij voornemens is om een wetsvoorstel in te dienen om de maatregel kostenverhaal af te schaffen. De minister wil dit in het volgende commissiedebat rechtsbijstand bespreken om de Kamer de kans geven om te reageren op dit voornemen. Mocht dit tot een positieve uitkomst leiden dan zal de minister in aanloop naar deze wetswijziging de Raad voor Rechtsbijstand over dit voornemen informeren zodat de Raad van zijn bevoegdheid gebruik kan maken om de uitvoering van de maatregel op te schorten.

• ZZP’ers

Er zijn situaties waarbij rechtzoekende ZZP’ers wél in aanmerking kunnen komen voor gefinancierde rechtsbijstand, maar niet voor advies bij het Juridisch Loket (hJL). JenV, hJL en de Raad bezien samen mogelijke oplossingen voor deze situaties.

• Opstapeling van eigen bijdragen Artikel 32 Wrb jo artikel 34 Wrb jo artikel 2 Bebr

Bij behandeling van een zaak bij verschillende instanties en multiproblematiek worden op grond van art. 32 Wrb vaak meerdere toevoegingen verstrekt. Voor elk van deze toevoegingen geldt een eigen bijdrage. Als er in korte tijd meerdere toevoegingen nodig zijn, veroorzaakt dit een opstapeling van eigen bijdragen. De afschaffing van de anticumulatieregeling jaren geleden heeft volgens de NOvA geleid tot veel onbetaalde rekeningen, vooral in het jeugdrecht. JenV en de Raad brengen het gesignaleerde probleem in kaart en bezien invoering van een nieuwe (eventueel beperkte) anticumulatieregeling.

De Raad blijft zaken waar de wetgeving hardvochtig uitpakt signaleren en zet actiever in op het ophalen van signalen waar burgers in de knel komen.

Noodzakelijke vervanging ICT

Het huidige landschap heeft een zeer hoog continuïteitsrisico. De Raad is in 2019 gestart met het voorbereiden voor de vervanging en het schrijven van het programmaplan. Het programma voor de vervanging van het Wrb ICT- landschap is nu in volle gang. Begin 2024 voert het Adviescollege ICT-toetsing een toets uit en hieruit volgen voor de Raad adviezen. Omdat onderdelen van het landschap achterlopen met de stand van de huidige techniek, worden ook een aantal actualisaties van de werkprocessen uitgevoerd.