- Voorwoord
- Strafrecht
- Jeugdstrafrecht
- Slachtofferzaken
- Sociaal zekerheidsrecht
- Huur- en arbeidsrecht
- Mediation
- Personen- en familierecht
- Echtscheidingszaken via Uitelkaar.nl
- Asiel- en vreemdelingenrecht
- Herstelregeling kinderopvangtoeslag
- Gedupeerde van de kinderopvangtoeslagaffaire
- Onmisbare hulphond
- Advocaat-stagiaire in de sociaal advocatuur
- Tolk/vertaler
- Bewindvoeren in de Wsnp
- Regeling adviestoevoeging zelfredzaamheid
- Mensgericht werken en transitie
- Terugblik Gerard Schouw
- Jaarverslag Raad van Advies 2023
- De Stand van de uitvoering 2023
- Cijfers, balans en rekening van baten en lasten 2023
- Kerncijfers Wrb 2023
- Kerncijfers Wsnp 2023
- Kerncijfers Wbtv 2023
Regeling adviestoevoeging zelfredzaamheid
De tijdelijke Regeling adviestoevoeging zelfredzaamheid (Ratz) is bedoeld voor rechtzoekenden die in het huidige stelsel van rechtshulp en rechtsbijstand tussen wal en schip vallen. Bij het instellen van de regeling is meteen gestart met het monitoren van de zaken. Het doel: onderzoeken waar deze zaken na beëindiging van de Ratz het beste belegd kunnen worden. Welke aanpassingen zijn nodig in het stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand? De Adviescommissie Zelfredzaamheid, Rechtshulp en Rechtsbijstand voerde het onderzoek uit in 2023. “Of iemand rechtsbijstand nodig heeft, hangt niet alleen af van de aard van het juridische probleem, maar ook van de persoonlijke en contextuele omstandigheden.”
(Advies)toevoegingen zelfredzaamheid
Toelichting figuur
In 2023 zijn er in totaal 4.994 adviestoevoegingen zelfredzaamheid afgegeven. Ter vergelijking: in 2022 waren dit er 4.084.
In 2023 zijn er in totaal 881 toevoegingen zelfredzaamheid afgegeven. Ter vergelijking: in 2022 waren dit er 621.
Ymre Schuurmans, hoogleraar staats- en bestuursrecht aan de Universiteit Leiden evalueerde de Ratz in opdracht van de Nederlandse Orde van Advocaten, het Juridisch Loket en de Raad voor Rechtsbijstand (hierna: de Raad). Als voorzitter van de adviescommissie bood zij op 14 november 2023 het rapport aan demissionair minister Frank Weerwind aan. Schuurmans deed eerder onder meer onderzoek naar de toeslagenaffaire en naar maatwerk in het Nederlands bestuursrecht.
Of een burger zelf een probleem kan oplossen, hangt niet alleen af van de aard van het juridisch probleem, maar ook van persoonlijke en contextuele omstandigheden.
Kenniscentrum
Voor de evaluatie van de Ratz baseerde de commissie zich op empirisch onderzoek van het Kenniscentrum Stelsel Gesubsidieerde Rechtsbijstand (hierna: het Kenniscentrum) en op gesprekken met betrokken partijen. “Het onderzoek van het Kenniscentrum was erg nuttig”, vindt Schuurmans. “Niet alleen voor dit thema, maar in het algemeen geeft het onderzoek van het Kenniscentrum meer duiding aan het gebruik van gesubsidieerde rechtsbijstand. In het geval van de Ratz monitort het Kenniscentrum een aantal onderwerpen zoals het type procedures, wederpartijen in zaken en wie gebruikers zijn. Het was bijvoorbeeld interessant om te weten dat de gebruikers zichzelf gemiddeld als iets zelfredzamer zien dan de gemiddelde Nederlanders. De reden dat zij een beroep doen op de regeling ligt deels in systemen, complexiteit van problemen en omstandigheden waar ze geen invloed op hebben.”
Ik heb best veel cliënten die de taal niet spreken of laag begaafd zijn en die dit maskeren. Deze mensen komen in allerlei problemen, zijn wantrouwend en houden zich afzijdig. Het is belangrijk deze mensen bij te staan vanaf het begin, want het kan veel schelen. (Quote sociaal advocaat)
Collectieve verwondering
Daarnaast sprak de adviescommissie twee dagen lang met diverse betrokkenen zoals medewerkers van het Juridisch Loket, sociaal raadslieden, onafhankelijk cliëntondersteuners, medewerkers van rechtswinkels, een medewerker van Slachtofferhulp Nederland, medewerkers van bestuursorganen zoals de gemeente Utrecht, Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen, de Immigratie- en Naturalisatiedienst en de Raad. Schuurmans: “Dat veroorzaakte een collectieve verwondering, het beeld dat wij hadden, kwam niet steeds overeen met de werkelijkheid. Juist door te horen over de verschillen tussen mensen die rechtsbijstand nodig hebben en de verschillen in aanpak, stelden we ons beeld van deze groep rechtzoekenden bij.”
Belangenbehartiging
Welke bevindingen deed de commissie onder meer? “In beginsel is de Wet op de rechtsbijstand (Wrb) negatief ingestoken. Het sluit met name mensen en domeinen uit en gaat uit van zelfredzaamheid. Omdat mensen niet alleen juridische hulp nodig hebben, maar soms óók belangenbehartiging, is de wet in onze ogen niet meer toereikend. Soms zijn zaken zo emotioneel belastend dat mensen behoefte hebben aan iemand die naast hen staat. Onze aanbeveling is dat we het concept van zelfredzaamheid anders invullen. Of een burger zelf een probleem kan oplossen, hangt niet alleen af van de aard van het juridisch probleem, maar ook van persoonlijke en contextuele omstandigheden. Dat vraagt om individuele beoordeling.”
Aanbevelingen versterken rechtshulpvoorzieningen
Hoe dienen de rechtshulpvoorzieningen te worden versterkt zodat minder burgers met een juridisch probleem tussen wal en schip vallen? De adviescommissie adviseert het volgende:
- Zorg dat er altijd een passende vorm van rechtshulp beschikbaar is voor burgers die dit nodig hebben, waarbij enige belangenbehartiging niet wordt uitgesloten. Beleg deze stelselverantwoordelijkheid bij de minister voor Rechtsbescherming.
- Bevorder de kwaliteit en deskundigheid van de eerstelijns rechtshulp, zodat deze meer burgers kan helpen met complexere/specialistischere problemen.
- Blijf inzetten op samenwerking tussen partijen binnen de eerste lijn en tussen de eerste en tweede lijn.
- Betaal advocaten voor de samenwerking met de eerste lijn.
Eerstelijn versterken
“Wij raden aan om de eerstelijn te versterken met een veelzijdigere dienstverlening zodat er altijd een passende vorm van rechtshulp beschikbaar is voor burgers die dit nodig hebben. Bovendien raden we een strikte scheiding tussen eerste- en tweedelijn af”, vervolgt ze. “Vroegtijdige hulp kan voorkomen dat het leven ingrijpend ontwricht raakt.” Schuurmans schetst een parallel met de eerstelijns zorg in de medische wereld. “De drempel om naar de huisarts te gaan met een afwijkende moedervlek of een knobbeltje, is over het algemeen laag. We weten dat vroeg signaleren helpt om grotere problemen in de toekomst te voorkomen. In de eerstelijn van rechtshulp is dat niet zonder meer het geval. Via het Juridisch Loket kunnen mensen wel onafhankelijk advies en een klankbord krijgen, maar is er niet altijd de mogelijkheid om bijgestaan te worden. Zo kan onbedoeld meer schade ontstaan omdat een kwestie escaleert. Sommige onderwerpen zijn bovendien zeer emotioneel beladen of levens ontwrichtend. Denk aan het jeugddomein of torenhoge terugvorderingen van toeslagen. Er is een groep die behoefte heeft aan vroegtijdige belangenbehartiging, iets dat nu niet voorzien is in de Wrb.”
Onderhoud Wrb
De evaluatie van de Ratz bevestigt niet alleen de noodzaak en het nut van de regeling, het legt ook de vinger op de zere plek van de Wrb in het algemeen. Schuurmans: “Ons advies kan uitmonden in een evaluatie van deze wet. De Wrb bestaat al dertig jaar en heeft onderhoud nodig. Maar tot die tijd raden wij aan de Regeling adviestoevoeging zelfredzaamheid te behouden en daarbij het Besluit rechtsbijstand- en toevoegcriteria aan te passen en het toevoegbeleid van de Raad te versoepelen.”
Regeling adviestoevoeging zelfredzaamheid (Ratz)
De Regeling adviestoevoeging zelfredzaamheid (Ratz) is een tijdelijke, lichte adviestoevoeging die is gestart op 1 juli 2021 en is verlengd tot 1 april 2024. Signalen van de Vereniging Sociale Advocatuur Nederland (VSAN) leidden tot de invoering ervan. Het doel was om een kleine toevoeging ruimhartig te verlenen om rechtzoekenden die anders geen recht hebben op rechtsbijstand via een toevoeging, bij te staan. De Ratz is een initiatief van de Raad en tot stand gekomen in samenwerking met het Juridisch Loket en de Nederlandse Orde van Advocaten.
Wanneer is rechtsbijstand via de Ratz geïndiceerd?
-
wanneer er geen rechtshulp beschikbaar is;
-
wanneer er sprake is van een onvoldoende responsieve houding van een bestuursorgaan en de inzet van een advocaat deze mogelijk kan forceren;
-
of wanneer sprake is van een dermate juridisch of feitelijk complex probleem of van persoonlijke omstandigheden dat direct inzet van een advocaat nodig is;
-
of wanneer er voor een belanghebbende zoveel op het spel staat dat juridisch advies met de kwaliteitswaarborgen van een advocaat nodig is.
Ymre Schuurmans wordt in 2024 benoemd tot nieuwe voorzitter van de Raad van Advies van de Raad voor Rechtsbijstand. Zij neemt het stokje over van Gerard Schouw.