Met ketenpartners stappen zetten
Het afgelopen jaar was een jaar waarin de Raad zich weer vol heeft ingezet voor de toegang tot het recht. Daarbij waren we ons er meer dan ooit van bewust dat burgers in schrijnende situaties terechtgekomen kunnen zijn. Regels mogen in die gevallen niet automatisch boven de noodzaak van rechtsbescherming geplaatst worden. We hebben daarom verdere stappen gezet in een mensgerichte uitvoering met meer ruimte voor maatwerk. Regelingen die eerder in het leven waren geroepen, zoals de adviestoevoeging zelfredzaamheid (Ratz) en de Subsidieregeling pakket rechtsbijstand herstelregelingen kinderopvangtoeslag hebben we uitgevoerd en op basis van de feedback die we systematisch vragen, verbeteringen ingevoerd.
We hebben stappen gezet in het signaleren van situaties waar regelgeving knelt en een eerste verkennende inventarisatie naar wet- en regelgeving die hardvochtig uitpakt gepubliceerd.
Investeren in sociale advocatuur
De Raad heeft in samenwerking met de Nederlandse orde van advocaten (NOvA) onderzoek laten doen naar de arbeidsmarkt voor sociale advocatuur. De conclusie van de onderzoekers is verontrustend. De tekorten aan advocaten die zich op niet al te lange termijn in de sociale advocatuur zullen voordoen zijn bijzonder problematisch en de inzet van conventionele arbeidsmarktmaatregelen, zeker op korte termijn, kunnen maar zeer beperkt een oplossing bieden. De onderzoekers geven aan dat het belangrijk is dat alle reeds ingezette acties doorgang vinden en waar mogelijk geïntensiveerd worden. Dat gaat de Raad (binnen de mogelijkheden van het huidige budget) doen. Uit de conclusies blijkt echter duidelijk dat dit niet voldoende is om het enorme probleem dat dreigt te ontstaan het hoofd te bieden.
Transitie naar een nieuwe Raad
Voor de Raad was het ook een jaar van het verder in gang zetten van de transitie naar een Raad met een hedendaagse uitvoering van zijn kerntaken. Dit gebeurt door de vervanging van ons 30 jaar oude ICT-systeem, dat niet meer voldoet aan de eisen van deze tijd. Dat is nodig, om de taak die de Raad vanuit de Grondwet heeft, het organiseren van rechtsbijstand voor degenen die dit niet kunnen betalen, te kunnen blijven uitvoeren. Deze vervanging betekent dat we onze opgave op een hedendaagse manier kunnen gaan uitvoeren, waarin we burgers regie geven over hun hulpvraag en hen feedback vragen op onze dienstverlening en op de bijstand die ze kregen van advocaten en mediators.
Een dergelijke transitie vraagt om een betrokken investering van medewerkers. Fijn daarbij is dat het, na een lange tijd van thuiswerken, het afgelopen jaar weer mogelijk was elkaar te treffen. Dit biedt een betere mogelijkheid om elkaar te inspireren en met elkaar te werken aan de toekomst van de Raad ten behoeve van het zo goed mogelijk helpen van de burger.
Andere ontwikkelingen
Subsidieregeling stelselherziening rechtsbijstand
De Raad heeft dit jaar ook de opdracht voor het uitvoeren van de Subsidieregeling stelselherziening rechtsbijstand afgerond. De regeling subsidieerde elf diverse initiatieven die op een innovatieve manier bijdragen aan de ontwikkeling van passende, duurzame en kwalitatief hoogwaardige oplossingen voor juridische problemen. Nu is het aan het ministerie van Justitie en Veiligheid om beleid te maken voor de verdere toekomst van de geleverde producten.
Kenniscentrum
In 2022 zijn er dusdanig grote stappen gezet in het kwartiermaken van het Kenniscentrum, dat deze fase als afgerond beschouwd kan worden. Voorbeelden hiervan zijn de rapportages over de onderzoeken onder ouders en advocaten die betrokken zijn bij het herstel Kinderopvangtoeslagaffaire. De enquêtes die hier zijn gehouden waren van grote waarde voor het signaleren van knelpunten in de voortgang en aard van het herstel. Daarnaast leverde het Kenniscentrum samen met het Juridisch loket de monitoring van de juridische bijstand aan mensen in situaties waar zelfredzaamheid niet meer gevraagd kan worden (Ratz). Ook verscheen er het dashboard beschikbaarheid advocatuur, dat een actueel inzicht biedt in de beschikbare advocaten op verschillende rechtsgebieden en in de verschillende regio’s. De maatschappelijke bijdrage en de kwaliteit van onder andere deze producten, laten zien dat het Kenniscentrum klaar is om zich verder te ontwikkelen en door te groeien.
Asiel
En er speelde nog veel meer het afgelopen jaar. In moeilijke omstandigheden heeft het team Asiel vluchtelingen kunnen voorzien van de rechtsbijstand waar ze recht op hebben. Daarnaast is een proces gestart met de ketenpartners om de kwaliteit van de rechtsbijstand bij asielaanvragen verder te verbeteren.
Wet schuldsanering natuurlijke personen (Wsnp)
Als het gaat om schulden staat de Nederlandse samenleving er niet goed voor. Het aantal huishoudens met schulden groeide sterk, terwijl het gebruik van de beschikbare instrumenten om te helpen stokt. Zo liep het aantal Wsnp- aanvragen opnieuw terug. Om een bijdrage te leveren aan het keren van het tij, heeft de Raad een advies uitgebracht aan de verantwoordelijke ministers. De ministers hebben hier positief op gereageerd en er zal een vervolg gegeven worden aan de adviezen, waaronder het verkennen van het meer inzetten van bewindvoerders die mensen met schulden ondersteunen.
Invoering scenario 1 rapport Commissie Van der Meer
Ten slotte kunnen we de invoering van de nieuwe forfaitaire punten op basis van het advies van de Commissie Van der Meer hier niet onvermeld laten. De zeer korte invoeringstijd en de slecht geëquipeerde ICT van de Raad vergde veel van de Raad en van de advocatuur. De motivatie om de invoering van scenario 1 van het rapport van de Commissie Van der Meer toch te realiseren was groot. Dit is immers een eerste stap in het behoud van voldoende advocaten en mediators in het stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand.
Een stelsel dat een belangrijk grondrecht in de rechtsbescherming in Nederland dient en waar de Raad zich vol voor in blijft zetten: toegang tot het recht voor degenen die dit niet zelf kunnen betalen.
Irene Nijboer