De Stand van de uitvoering 2024

Het doel is drieledig:

1. Het open en volledig informeren van de Tweede Kamer over wat er speelt in de taakorganisatie om het begrip over en de kennis in de uitvoering te vergroten;
2. transparantie geven over knelpunten en dilemma’s om tijdig ongewenste situaties te signaleren en waar nodig snel te acteren;
3. een effectieve feedbackloop te realiseren zodat er geen burgers tussen wal en schip vallen en de dienstverlening blijft verbeteren.

De Raad wil terugkijkend op 2024 aan een aantal onderwerpen aandacht besteden.

Grondrecht op rechtsbijstand in gevaar

In 2024 is het aanbod van sociaal advocaten nog zorgelijker geworden. Er dreigt op niet al te lange termijn een tekort. Uit cijfers van het Kenniscentrum Stelsel Gesubsidieerde Rechtsbijstand blijkt dat de afname van sociaal advocaten verder doorzet. Uit verschillende onderzoeken komt naar voren dat de lage vergoeding voor werken op toevoegingsbasis de belangrijkste reden is. Daarom is het van het allergrootste belang dat het punttarief, het door het kabinet beloofde netto jaarinkomen op schaal 12 trede 10 borgt. Hiervoor is de commissie van der Meer gevraagd om onderzoek te doen naar wat hiervoor de nodige herijking van punten en het tarief moet zijn, zodat advocaten, ook in kantoorverband, deze redelijke vergoeding krijgen.

De cijfers schetsen een urgent beeld. In 2024 waren er 12% minder sociaal advocaten actief voor de meest kwetsbare mensen dan in 2019, terwijl het aantal toevoegingen stabiel blijft. In 2024 waren 4.484 sociaal advocaten actief met 10 of meer toevoegingen. Slechts 17,5% hiervan betrof advocaten in de leeftijdsgroep tot 35 jaar. De sociaal advocatuur vergrijsd in rap tempo. Ongeveer een derde van de sociaal advocaten bereikt binnen 12 jaar de pensioengerechtigde leeftijd en het  aandeel jonge advocaten krimpt jaar op jaar.

Eerdere cijfers lieten zien dat veel jonge advocaten al relatief snel weer het vak verlaten. Recent onderzoek toont dat ongeveer 40% van de sociaal advocaten onder 40 verwacht nog slechts een tot vijf jaar actief te blijven in het stelsel.

Het grote aandeel eenpersoonspraktijken in het stelsel is daarom ook zorgelijk (drie keer zo groot in sociale advocatuur als daarbuiten). Slechts 40% van de sociale advocatuur is georganiseerd als kantoren. O.a. hierdoor zijn er weinig stageplekken, terwijl die essentieel zijn voor meer (jonge) aanwas.

Activiteiten die de Raad onderneemt

De Raad onderneemt diverse activiteiten om de bekendheid het vak bij studenten te verbeteren, maar aangezien de belangrijkste oorzaak nog niet aangepakt is, is dit ‘dweilen met de kraan open’.

Eind juni 2024 is de vierde subsidieregeling beroepsopleiding sociaal advocaten in werking getreden (ook wel jonge aanwas). Deze stimuleert deelname van advocaat-stagiaires in het stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand. Kantoren kunnen subsidie aanvragen voor advocaat-stagiaires die starten met de beroepsopleiding advocatuur. De subsidieregeling geldt ook voor stagiair-ondernemers. De subsidie dekt de totale kosten van de beroepsopleiding.

Samen met ketenpartners, waaronder de Nederlandse orde van advocaten, en sociaal advocaten, heeft de Raad in 2024 regelmatig voorlichting gegeven op hogescholen en universiteiten over het vak van sociaal advocaat. Zo heeft de Raad voor de derde keer samen met twee sociaal advocaten deelgenomen aan de minor Legal Tech aan de Erasmus University door gastcolleges, cases en begeleiding verzorgd en (meerdere) gastcolleges gegeven op onder meer de Radboud Universiteit, de master sociaal advocatuur aan Tilburg University, Erasmus University, Universiteit van Amsterdam, Hogeschool Amsterdam en Hogeschool Utrecht. Ook zijn career events van onderwijsinstellingen bezocht.

In 2024 was er wederom een samenwerking met Praktizijns en heeft de Raad, in samenwerking met ketenpartners, enkele activiteiten, zoals het versturen van een informatiekrant en bijeenkomsten in het kader van kennisdeling over digitalisering voor de sociaal advocatuur, uitgevoerd.

Ook schreef de Raad vorig jaar samen met het ministerie van Justitie en Veiligheid een nieuwe subsidieregeling voor rechts- en wetswinkels die met terugwerkende kracht tot 1 januari 2025 in werking is getreden.  Staatssecretaris Rechtsbescherming Teun Struycken heeft 400.000 euro extra beschikbaar gesteld om meer subsidie te verlenen aan rechts- en wetswinkels. Rechts- en wetswinkels bieden niet alleen een laagdrempelige toegang tot het recht, omdat zij veel mensen met een juridische vraag kosteloos helpen, maar zijn ook een kweekvijver voor sociaal advocaten. Met het extra geld kunnen studenten meer in aanraking komen met deze vorm van rechtshulp, waardoor zij mogelijk vaker voor het vak van sociaal advocaat zullen kiezen.

Mensgericht werken - ontwikkelingen in 2024

De Raad houdt in al zijn werkzaamheden meer rekening met (persoonlijke) omstandigheden en kan daardoor in schrijnende situaties zorgen voor het toevoegen van een advocaat voor de rechtsbijstandverlening. De Raad heeft dit zogenoemde mensgericht werken in het afgelopen jaar verder ontwikkeld.

De Raad gaat daarbij ook uit van de mogelijke gevolgen van een afwijzing voor de burger en benut op een positieve wijze de beslissingsruimte die bestaat binnen de Wrb. Sinds 2024 bekijkt de Raad voornemens tot afwijzingen waarin de wet zelfredzaamheid van de rechtzoekende veronderstelt, breder vanuit verschillende disciplines binnen de Raad. Dit leidt in een deel van de aanvragen alsnog tot een positief besluit. Daarnaast zet de Raad actief in op contact met de advocaat/mediator alvorens een aanvraag af te wijzen.

Als onderdeel van mensgericht werken herziet de Raad Kenniswijzer. Deze moet duidelijker markeren waar de Raad beslissingsruimte heeft en wat binnen deze beslissingsruimte het beleid van de Raad is. Dit beleid wordt vervolgens aan de hand van criteria herzien (inclusief de aanbevelingen van de adviescommissie Zelfredzaamheid Rechtshulp en Rechtsbijstand), waarbij mensgerichtheid een belangrijk criterium is.

In 2024 voerde de Raad een steekproef van 200 dossiers uit om de mensgerichtheid van de afwijzingen te toetsen. Deze steekproef zal periodiek herhaald worden.

Hardvochtigheden

Op 31 maart 2022 heeft de Raad een ‘eerste verkennende inventarisatie wet- en regelgeving die hardvochtig uitpakt’ opgeleverd aan het ministerie van Justitie en Veiligheid (JenV). Verschillende onderwerpen daaruit zijn de afgelopen periode opgepakt. Voor de geconstateerde hardvochtigheid dat er bij het bepalen of een rechtzoekende in aanmerking komt voor gesubsidieerde rechtsbijstand, er geen rekening gehouden kan worden met een beslag op het inkomen en/of vermogen, heeft de Raad in overleg met JenV een tijdelijke subsidieregeling opgesteld. Vanaf 1 september 2024 kan de Raad in bepaalde gevallen rekening houden met beslag op inkomen of vermogen via deze regeling.

Noodzakelijke vervanging ICT

Voor het wegnemen van het zeer hoge continuïteitsrisico is een meerjarig ICT-vervangingsprogramma gestart in 2023. Het programma wordt gefaseerd uitgevoerd en heeft de volledige focus van de organisatie. In 2024 is een aantal relevante componenten gerealiseerd, zoals het portaal voor mediators en het inloggen met DigiD en e-Herkenning. Omdat onderdelen van het landschap achterlopen met de stand van de huidige techniek zullen ook een aantal actualisaties van de werkprocessen worden doorgevoerd.