Sociaal zekerheidsrecht II

Jay vertelt zijn verhaal in het advocatenkantoor Nolet Advocaten in Den Haag. Samen met sociaal advocaat Hannah Huisman en zijn moeder, die in een rolstoel naast hem zit, vertelt hij over het onrecht dat zijn moeder eind 2019 overkwam.

Hersenbloeding

Door een hersenbloeding belandt Jay’s moeder in het ziekenhuis en raakt ze in een coma. Als ze daar twee maanden later uit ontwaakt, volgt een moeizaam revalidatieproces in een verzorgingstehuis. Er blijkt veel schade te zijn en of ze ooit nog herstelt, of terug naar huis kan, is onduidelijk. Jay, zijn zus en hun jongere broertje, die nog bij zijn moeder inwoont, doen wat ze kunnen. Iedere dag zijn ze bij hun moeder in het tehuis.

Ondertussen proberen Jay en zijn zus de boel thuis draaiende te houden: de huur van de woning van hun moeder moet worden betaald, familie en vrienden moeten op de hoogte worden gehouden, hun moeder wordt verschillende keren overgeplaatst en er is regelmatig contact met de gemeente Den Haag, zoals met de afdeling WMO (Wet maatschappelijke ondersteuning) en de afdeling Participatie. Jay heeft de gemeente vrijwel direct ingelicht over de situatie van zijn moeder. Omdat ze volgens de wet verplicht is te re-integreren zodra dat mogelijk is, vinden er regelmatig gesprekken plaats over het gebrek aan vordering van zijn moeder.

Verkeerde afdeling

Als artsen in de loop van 2021 aangeven dat hun moeder niet meer zal opknappen, beseffen Jay en zijn zus dat hun moeder niet meer terug kan keren naar haar oude woning, met veel trappen en ontoegankelijk voor een rolstoel. Aan de overkant van de oude woning komen echter gelijkvloerse nieuwbouwappartementen vrij. Het is een geluk bij een ongeluk. Met de lange inschrijfduur die zijn moeder heeft, krijgt ze een woning toegewezen. Ze doen een aanvraag voor bijzondere bijstand, om de extra kosten van de verhuizing en de inrichting van het nieuwe huis van te betalen. Reserves heeft hun moeder namelijk niet: ze heeft geen eigen vermogen, geen spaargeld en leeft al jaren op bijstandsniveau.

Niet veel later valt een brief op de mat. Blijkbaar heeft de aanvraag voor bijzondere bijstand wat alarmbellen doen afgaan bij de afdeling Bijstand: de bijstandsnorm wordt met terugwerkende kracht aangepast naar de (veel lagere) ‘inrichtingsnorm’, omdat moeder niet thuis woonde, maar in een verzorgingstehuis. De gemeente laat weten de uitkering van hun moeder te herzien en anderhalf jaar aan te veel ontvangen uitkeringen terug te vorderen, een bedrag van 6.500 euro. Jay: “Ik had dat wel doorgegeven aan de gemeente, maar aan de verkeerde afdeling: de afdeling Participatie in plaats van de afdeling SZW (Sociale Zaken en Werkgelegenheid). Hoewel Participatie één van de afdelingen is die onder SZW valt, is de burger volgens de gemeente verantwoordelijk om wijzigingen aan de afzonderlijke afdelingen te melden. Maar dat wisten we niet en hoorden we pas achteraf.”

Menselijkheid

De terugvordering van de gemeente voelde heel onrechtvaardig, vertelt Jay: “We wisten heel lang niet welke kant het op zou gaan met mijn moeder, daarom hebben we de woning ook aangehouden. Bovendien waren we in de veronderstelling dat we niets verkeerd deden: we hadden alles netjes doorgegeven. Onze moeder was haar gezondheid kwijt en dat was al heel zwaar. In zo'n moeilijke situatie verwacht je een stukje menselijkheid, een beetje hulp, maar dat kregen wij niet.”

En toen begon het ‘hele circus’, vertelt Jay: “We schreven brieven en mailtjes en ik heb verschillende keren gebeld, maar de gemeente bleef bij haar besluit. Ik wist dat het toen alleen maar juridisch opgelost kon worden.” Hij wist van het bestaan van gesubsidieerde rechtsbijstand en googelde op een advocatenkantoor in de buurt. Met behulp van een sociaal advocaat tekende hij officieel bezwaar aan, dat in december 2021 werd afgewezen.

Meer maatwerk

Samen met sociaal advocate Hannah Huisman gaat hij in de loop van 2022 in beroep bij de rechtbank Den Haag. Huisman legt uit: “Omdat de moeder niet in staat was om inlichtingen te geven, kan je geen schending inlichtingenplicht vaststellen. Dan mag je als gemeente terugvorderen, maar daartoe is ze niet verplicht. Je ziet dat na de toeslagenaffaire meer ruimte is gekomen bij gemeenten voor oplossingen en maatwerk als het gaat over de uitvoering van de Participatiewet. In dit geval was dat niet zo.”

In oktober 2023, bijna vier jaar na de hersenbloeding van Jay’s moeder, krijgen ze gelijk van de rechter. Onder druk van de rechter scheldt de gemeente de volledige terugvordering kwijt. Huisman: “De rechter vroeg zich af waar de menselijke maat gebleven was in dit dossier. Ze vond niet dat je van een burger in zo'n situatie kon verwachten dat hij naar de juiste afdeling belt. En waarom kon de afdeling Participatie de informatie niet doorgeven aan de afdeling SZW? Ze stuurde ons de gang op, wat in het recht betekent dat je er dan samen uit moet proberen te komen. De gemeente voelde de druk en ging akkoord met een terugvordering op nihil.”

Houvast

Huisman noemt de zaak van Jay en zijn moeder exemplarisch voor veel van de zaken die ze doet en ‘tekenend’ voor wat er mis kan gaan bij de overheid. Niet nodig, betoogt ze: “Het is zo zonde van ieders tijd en moeite. We hebben hier de hele rompslomp voor moeten optrommelen om naar zitting te gaan, met een advocaat, een griffier en een rechter die allemaal betaald moeten worden, terwijl we meteen in het begin al hadden kunnen kijken wat hier nou misgaat en om tafel hadden kunnen gaan met elkaar. Dat had zoveel stress en zorgen bij de moeder en haar familie weggenomen. Dan had het nooit zo lang hoeven duren.”

Was er geen sociaal advocaat voor hen geweest, vertelt Jay, dan was het heel anders gelopen: We zijn in een jungle van regels terechtgekomen na de hersenbloeding van mijn moeder. Regels waar we nog nooit van gehoord hadden.” Het werk van Huisman betekende veel voor Jay en zijn familie: “Niemand luisterde naar ons. Op een gegeven moment had ik zoiets van ‘hoe ga ik dit volhouden?’ Maar Hannah was het lichtpuntje voor ons, zij was onze houvast.” Jay is blij dat hij zijn verhaal kan delen: “Het laat zien hoe belangrijk sociaal advocaten zijn. Iedereen kan dit overkomen. Maar als alle deuren dichtgaan, is er altijd nog de rechtspraak waar je op terug kunt vallen in Nederland." "Het gaat nu goed", vertelt Jay, "en we doen zoveel mogelijk leuke dingen die ze nog kan."

De naam van Jay is in verband met privacy gefingeerd.