Signaleringsoverleg monitort behoefte rechtsbijstand Oekraïense vluchtelingen
Toen op 24 februari 2022 de oorlog in Oekraïne uitbrak en er vluchtelingen naar Nederland kwamen, staken ketenpartners de koppen bij elkaar. Dat gebeurde op 5 april. Wat vraagt de komst van deze vluchtelingen van het Juridisch Loket, Vluchtelingwerk Nederland (VWN), de Raad voor Rechtsbijstand en de Nederlandse orde van advocaten (NOvA)? Zo ontstond het signaleringsoverleg, met als doel het monitoren van de behoefte aan rechtsbijstand van vluchtelingen uit Oekraïne.
Bij het overleg sluiten namens de Raad senior beleidsmedewerker Marie-Claire van den Broek en vanaf mei 2022 beleidsmedewerker Legal Aid Jorike Franssen aan. Van den Broek: “We keken naar de actualiteit, de input vanuit de overheid en wat de rol van ieder aan tafel daarin zou kunnen zijn. De eerste maanden bleken vraagstukken zoals ondersteuning bij het aanvragen van een verblijfsrechtelijke positie steeds in de eerstelijn opgepakt te kunnen worden door het Juridisch Loket en VWN.”
Signaleringsoverleg
“We overlegden maandelijks en hielden zo vinger aan de pols”, vervolgt zij. “Van begin af aan haakte een asieladvocaat aan bij het overleg om inzicht in de praktijk te geven. In een later stadium sloten verschillende advocaten aan op het gebied van asiel- en vreemdelingenrecht.” “Weer later kwamen er ook advocaten bij op het gebied van bijvoorbeeld Sociale Zekerheid Recht”, vult Franssen aan. “Mensen starten met een asielaanvraag, maar lopen daarna tegen zaken als het regelen van een verzekering of het aanvragen van toeslagen aan.” In het signaleringsoverleg werd niet alleen gesproken over het asiel- of vreemdelingenrecht, maar ook andere rechtsgebieden werden besproken, omdat deze groep ook tegen andere zaken aanlopen.
Derdelanders
In de zomer van 2022 wordt in het signaleringsoverleg aandacht gevraagd voor een specifieke groep vluchtelingen: derdelanders die voor 19 juli een aanvraag in Nederland zijn gestart. Dit zijn mensen die met een tijdelijke verblijfsvergunning studeerden of werkten in Oekraïne en vanwege de oorlog naar Nederland zijn gevlucht. Van den Broek: “In eerste instantie vielen ook zij onder de ruimere regelgeving en mochten ze in Nederland blijven. In september informeerde de IND ons over een brief met als boodschap dat de tijdelijke verblijfsvergunning van deze mensen per 4 maart 2023 zou komen te vervallen.”
Voor een geschil
“De vraag rees of er rechtsbijstand nodig was door deze groep op het moment dat de brief zou worden verstuurd”, vertelt Van den Broek verder. “Binnen de Wet op de rechtsbijstand hebben vluchtelingen recht op een advocaat wanneer er een geschil is. Voorafgaand aan een geschil is dat niet mogelijk. Om die reden kwam deze groep niet op voorhand in aanmerking voor gefinancierde rechtsbijstand. Tegelijkertijd concludeerden met de partijen van het signaleringsoverleg dat het wenselijk was om deze mensen vooraf al van juridische ondersteuning te voorzien, wanneer nodig. Op die manier zouden zij goed geïnformeerd zijn over hun mogelijkheden.”
Mogelijkheden
De totale groep vluchtelingen uit Oekraïne bedraagt begin januari 87.880 mensen, de groep derdelanders telt naar schatting 6600 personen. Hun perspectief wisselt. Franssen: “Mogelijk komen zij in aanmerking voor een reguliere verblijfsvergunning. Bij aankomst in Nederland is een asielprocedure gestart, het verschilt per persoon hoe kansrijk die is. Een andere mogelijkheid is dat zij terugkeren naar het land van herkomst. De IND heeft hiervoor een remigratiebeleid opgesteld met financiële prikkels.” In november stuurde de IND de eerder genoemde brief.
Ratz
De bestaande Regeling adviestoevoeging zelfredzaamheid (Ratz) bleek bruikbaar. Deze tijdelijke regeling is bedoeld voor zaken waarbij doorverwijzing volgens de huidige richtlijnen van de Raad niet mogelijk is én die de huidige reikwijdte van de dienstverlening van de eerste lijn overstijgen of te complex zijn voor afhandeling in de eerstelijn.
Vragen Loket en VWN
In januari 2023 wordt er door deze derdelanders slechts mondjesmaat gebruik gemaakt van de Ratz. Van den Broek: “Wel stromen er bij VWN en het Juridisch Loket veel vragen binnen. Zij verwijzen de derdelanders dan door naar de Ratz.
Wekelijks overleg
Vanwege de actualiteit rondom de derdelanders, vindt het signaleringsoverleg momenteel wekelijks plaats. “We spreken elkaar een half uur online om bij te praten”, legt Franssen uit. “We blijven meebewegen en kijken waar wij een rol in hebben. Maar veel is nog onduidelijk.” Dat gaat ook om praktische zaken. Van den Broek: “Bijvoorbeeld of deze derdelanders vanuit hun gemeentelijke opvang naar Ter Apel moeten wanneer hun officiële asielprocedure start.” Voorlopig blijft het overleg dus in stand. “We houden elkaar op de hoogte zodat we wanneer nodig op tijd aan de bel kunnen trekken.”
We wilden dat derdelanders uit Oekraïne zichzelf goed konden laten informeren.
Marie-Claire van den Broek