Experiment Echtscheiding heeft een lerend effect

Is het mogelijk om burgers in echtscheiding te koppelen aan de voor hen beste advocaat of mediator, hen van kwalitatief goede rechtsbijstand te voorzien en ingewikkeldere zaken een passende vergoeding te geven? Op die vraag hoopten de Raad, de Nederlandse orde van advocaten, het Nederlandse Kwaliteitsregister van mediators, het Juridisch Loket, het digitale platform Uitelkaar.nl en het Ministerie van Justitie en Veiligheid antwoord te geven via het Experiment Echtscheiding.

Vier categorieën

“We bogen ons gezamenlijk over de inhoud”, vertelt Appels. “Zo verdeelden we de benodigde rechtsbijstand in vier categorieën; wel of niet on speaking terms en wel of geen kinderen met bijpassende pakketten. Daarbovenop bedachten we add-on’s, opties waar mogelijk extra, gespecialiseerde rechtsbijstand voor nodig zou kunnen zijn. Denk aan bijvoorbeeld een partner met een bedrijf in het buitenland bij het vaststellen van de alimentatie. Daarnaast stelden we kwaliteitseisen vast en de hoogte van de vergoeding, waaronder ook de add-on’s.”

Maatwerk: passende rechtshulp bij iedere scheiding

“Een waardevolle, open en constructieve samenwerking”, zo blikt Boersema terug op haar bijdrage aan het Experiment Echtscheiding. “Ik vind dat we als ketenpartners binnen het stelsel zelf onze verantwoordelijkheid moeten nemen voor een goed stelsel en dienen te kijken hoe het beter kan. Daarvoor moeten we niet wachten op het ministerie, maar zelf kritisch zijn en het gesprek met elkaar aangaan.” Strörmann knikt en geeft aan zich bij deze opmerking aan te sluiten.

Hetzelfde doel

“We hadden allen hetzelfde doel voor ogen; het verbeteren van het stelsel”, vult Boersema aan. “De maatschappij verandert en we wilden iets bouwen dat het stelsel flexibeler maakt voor de toekomst. Dat zit in de systematiek van vergoedingen en dan met name in de modulaire opbouw. Want door die opbouw, is het mogelijk maatwerk te bieden en een realistische inschatting te maken van de tijdsbesteding van advocaten en mediators.”

Modulaire opbouw

“Er zitten grote verschillen in de behoefte aan rechtsbijstand bij scheidingen”, schetst Strörmann. “Vandaar onze wens voor een modulaire opbouw; dan geef je maatwerk.” “We wilden een juiste afstemming van de behoefte aan rechtshulp met een passende rechtsbijstandsverlener, voor een passende vergoeding”, resumeert Boersema. “Dit geeft advocaten bovendien een signaal dat het loont om je te specialiseren; dan krijg je de ingewikkeldere zaken met bijbehorende vergoeding. Dat is goed, want het is een kwaliteitsimpuls in het stelsel van rechtsbijstand.”

In de match creëert modulaire opbouw maatwerk.

Registreren

Half februari 2022 startten de inschrijvingen van advocaten en mediators. Appels: “Van iedere advocaat of mediator moest worden vastgesteld aan welke voorwaarden die voldoet. Er was een grote opkomst, rond de 400 advocaten en mediators schreven zich hiervoor in; dit geeft aan hoe groot het draagvlak van deze groep is voor een modulaire opbouw van de rechtsbijstand werkzaamheden. April 2022 konden we startten met het matchen van hulpzoekenden met rechtsbijstandsverleners.”

Monitoring

Het experiment wordt gemonitord. “We zagen dat het aantal aangevraagde toevoegingen achter bleef bij het aantal gesprekken bij het Juridisch Loket”, schetst Appels. “De grootste uitval is te zien na het matchen en vóór het aanvragen van de speciale toevoeging. Soms omdat een scheiding (gelukkig) niet wordt doorgezet, soms omdat een advocaat een reguliere toevoeging aanvraagt voor een scheidingszaak. In het laatste geval bellen we na. Advocaten moesten op een andere manier een toevoeging aanvragen dan in het reguliere proces van de Wet rechtsbijstand. Dat is met hen gecommuniceerd. Toch gebeurde dat het in het experiment te weinig.”

Brede diagnose en matching

Strörmann: “Wat we meenemen is de brede diagnose van het Juridisch Loket, die is goed ontvangen. Daarbij gaat het erom dat er een goed, persoonlijk gesprek plaatsvindt, met iemand die verstand heeft van zaken en die een juiste diagnose stelt. Zo sluit je minder digitaal vaardige mensen niet buiten. Op basis van deze diagnose vond de matching met de best passende dienstverlener plaats. Mooi is dat binnen het experiment meer verwijzingen naar mediators zijn gekomen dan via de reguliere weg.” “Vanuit een brede blik op het sociale domein zorgen voor de goede match tussen de hulpvraag van de burger en de geboden dienst door advocaat en/of mediator, bedacht en gedragen door de ketenpartners”, vult Appels aan.

Successen

Helaas heeft het ministerie van Justitie en Veiligheid aangegeven te stoppen met het onderzoeken van oplossingsroutes. “Maar, er is een lerend effect”, benadrukt Appels. “En we hebben het niet voor niets een experiment genoemd; dat doe je om iets uit te zoeken en ervan te leren. En dan zijn er veel successen. We hebben voor het eerst samengewerkt met een digitale partner. Het is gelukt om gezamenlijk als ketenpartners tot een experiment te komen. En de diagnosegesprekken en de matching zijn zeer positief ontvangen. Bovendien werken we met peer review voor de advocaten, mediators doen dit al, wat zou moeten leiden tot een kwaliteitsimpuls. Ook dat is winst.”

Strörman vult aan: “Het was een intensief traject. We spraken elkaar wekelijks. Maar iedereen bleef nauw betrokken. De gesprekken waren goed en soms pittig, omdat iedereen er zat vanuit de eigen organisatie met eigen zienswijzen. Maar, die zienswijzen waren gericht op het hoofddoel: het stelsel verbeteren voor de rechtzoekenden. De onderlinge contacten zijn nog steeds verbeterd, we weten elkaar goed te vinden. Ook dat is winst.”

Toekomstbestendig

Boersema: “Ik hoop dat het een aanzet is om verder na te denken over een systeem dat de beoogde doelen ondersteunt, meer fluïde en dus toekomstbestendig is, mét een reële beloning.” Strörmann beaamt: “Voor mij zit de meerwaarde onder meer in de differentiatie. Dat er niet meer één code is voor scheiding, maar dat er een schaal van eenvoudig naar ingewikkeld is.” Appels: “Door die schaal is een passende match tussen de hulpvraag en de passende dienst en advocaat/mediator mogelijk.”

Boersema is bovendien blij met het feit dat peer review voor advocaten is meegenomen in het experiment. “Ik hoop dat dit een aanzet is voor meer peer review in de advocatuur.”

Nadat het experiment in maart 2023 is afgelopen, verzorgt het Kenniscentrum een evaluatie. De verwachting is dat zij die de zomer van 2023 publiceren.

"De aanpak om de ketenpartners het experiment vorm te laten geven, is ook ons erg goed bevallen. Eigenlijk is het heel logisch, want bij de ketenpartners samen zit de kennis over de inhoud en hoe de uitvoering werkt. Zo konden we aan de ene kant samen vaststellen welke complexiteiten die tijdens een scheiding kunnen spelen een extra vergoeding vereisen en aan de andere kant kon er een nieuwe systematiek van registratie en matching worden uitgewerkt. Als aanbieder van een online scheidingsroute was het bovendien goed om te ervaren dat de partners openstonden voor een digitale oplossing. Er werd echt gekeken naar hoe je het stelsel toekomstbestendig krijgt."

Laura Kistemaker
Oprichter/COO Uitelkaar.nl