Diensten verlenen met een mensgerichte invalshoek

Hardvochtigheid en zelfredzaamheid

Het belang hiervan bleek in 2021 eens te meer. De Raad zag zich, naast de aanhoudende COVID-19 crisis, geconfronteerd met een andere crisis die het jaar daarvoor al aan de oppervlakte was verschenen: de kinderopvangtoeslagaffaire. Het leidde bij de Raad tot een reflectie op het eigen handelen. Doordrongen van het belang van mensgerichte uitvoering, zijn we begonnen om intern en samen met ketenpartners te inventariseren waar aan de Wet op de rechtsbijstand (Wrb) gerelateerde wet- en regelgeving in de dagelijkse uitvoeringspraktijk hardvochtig uitpakt en waar individuele hulpvragen van burgers meer van onze discretionaire bevoegdheid vragen.

Daarnaast trok de Vereniging Sociale Advocatuur Nederland (VSAN) aan de bel waar het ging om vermeende zelfredzaamheid van burgers, maar waar in de praktijk deze zelfredzaamheid niet gevraagd kon worden omdat het probleem te complex is en ook de eerstelijn geen hulp kon bieden. Onder meer dit resulteerde in de introductie van de tijdelijke Regeling adviestoevoeging zelfredzaamheid (Ratz). Dit is een gezamenlijke aanpak met het Juridisch Loket en de Nederlandse orde van advocaten (NOvA), om burgers die bijstand nodig hebben maar niet voldoen aan de huidige regels, toch zo snel mogelijk van rechtshulp te voorzien. De zaken die onder deze regeling worden behandeld bieden mogelijkheid tot uitgebreider onderzoek. Een onafhankelijke commissie brengt op basis van dat onderzoek advies uit over hoe en waar in de toekomst dergelijke zaken het beste belegd kunnen worden.

Lerende aanpak

Deze lerende aanpak kenmerkt ons handelen. Daarbij zoeken we steeds de samenwerking met ketenpartners. Door samen eventuele signalen over gebrek aan zelfredzaamheid en noodzaak voor rechtshulp in een zo vroeg mogelijk stadium op te pakken, hopen we te voorkomen dat rechtzoekenden in complexe of schrijnende juridische zaken er niet uitkomen en zo tussen wal en schip terechtkomen.

Kosteloze rechtsbijstand voor herstel

We zetten ons gelijktijdig in voor herstel. Sinds maart 2021 kunnen gedupeerde ouders van de kinderopvangtoeslagaffaire bij verzoeken in het kader van de herstelregelingen bij de Belastingdienst/Toeslagen via de Raad adequate en kosteloze rechtsbijstand krijgen. Dit heet de Subsidieregeling pakket rechtsbijstand herstelregelingen kinderopvangtoeslag. Ook deze regeling kenmerkt zich door samenwerking, met de NOvA en met gespecialiseerde advocaten die zich vanaf het begin voor de gedupeerden inzetten. Samen met de advocatuur monitoren we de kwaliteit van de geboden hulp en bezien of de tijdsbesteding conform vergoeding is.

Hiernaast is de Raad gevraagd bij te dragen aan herstel van de schade door aardgaswinning. Hiervoor zijn in 2021 de eerste voorbereidingen samen met de NOvA getroffen.

Versterking sociale advocatuur en visie op vernieuwing stelsel

Het afgelopen jaar hebben we samen met de Raad van Advies en ketenpartners een visie geformuleerd op hoe een vernieuwd stelsel er over een aantal jaren uit kan zien. Hierbij staan de versterking van de toegang tot het recht door een beter toegankelijke en gecoördineerde eerstelijn én versterking van de sociale advocatuur, mediation en eventuele overige aanbieders centraal. Voor de versterking van de sociaal advocatuur en mediation werkt de Raad aan nieuwe kerntaken. Dit gaat over het ontwerpen van rechtshulppakketten met de benodigde kwaliteitseisen, het laten inschrijven van de dienstverleners en het toetsen aan de inschrijvingsvoorwaarden, een kwaliteits- en urenmeting en een optimale matching tussen de hulpvraag van de burger en geboden hulp.

Via monitoring en bredere studies geeft het Kenniscentrum zicht op het functioneren van het stelsel. Uitgangspunt van de gezamenlijke visie is dat de Raad de subsidie voor rechtsbijstand toekent via oproep voor inschrijving, toetsing, de bovengenoemde matching en kwaliteitsmeting. Daarnaast houdt de Raad systematisch de urenbesteding van de mediators en sociaal advocatuur bij, zodat deze transparant is en regelmatig geactualiseerd kan worden. Dit alles leidt, zo is de verwachting, tot versterking van de sociale advocatuur en daarmee tot een betere toegang tot het recht.

Bij bovengenoemde herstelregeling en bij de Ratz hebben we een begin gemaakt met het toepassen en uitproberen van deze werkwijze. Ditzelfde gaan we doen bij experimenten die komend jaar gaan starten met rechtshulppakketten echtscheiding en arbeidsongeschiktheid. Op deze wijze brengen we stelselvernieuwing stap voor stap in de praktijk.

Werken aan vernieuwing, verduurzaming en bouwen aan het Kenniscentrum

De Subsidieregeling Stelselherziening rechtsbijstand, waarvoor de minister voor Rechtsbescherming in 2020 € 10 miljoen beschikbaar heeft gesteld, heeft elf initiatieven opgeleverd. Deze initiatieven zijn inmiddels aan het groeien en willen ieder op hun eigen innovatieve wijze een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van passende, duurzame en kwalitatief hoogwaardige oplossingen voor juridisch problemen. Via het in 2021 ingezette project Innovatie sociale advocatuur en mediation werken we aan de randvoorwaarden voor goede rechtshulp en het verbeteren van de mogelijkheden om in het stelsel duurzaam te opereren. En dat samenwerking daarbij loont, toonden de uitkomsten uit de pilot Samenwerking in de eerstelijn aan.

Wat werkt wel en niet voor rechtzoekende burgers en de professionals die hen bijstaan? Het antwoord hierop is van groot belang bij het centraal kunnen stellen van de burger en zijn hulpvraag. Het is van belang voor de kwaliteit van de dienstverlening, voor een doelmatige besteding van publiek geld en voor het inrichten van een duurzaam stelsel. Om écht te weten wat goede rechtsbijstand is die problemen van mensen effectief en efficiënt oplost is practice based evidence nodig, bestaande uit data, praktijkervaringen en wetenschappelijke inzichten waarmee betrouwbare, onafhankelijke kennis kan worden ontwikkeld, gedeeld en in de praktijk toegepast. Dat is waar het Kenniscentrum zich op toelegt en het afgelopen jaar aan heeft gebouwd. De komende jaren bouwen we daaraan door.

Invoering Van der Meer

Prinsjesdag 2021 kondigde het kabinet aan extra geld te investeren in het stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand. Een mooi besluit dat volgde op twee door de Kamer aangenomen moties die opriepen tot meer investering in de sociale advocatuur en gesubsidieerde rechtsbijstand. Een motie riep op tot het treffen van voorbereidingen voor de invoering van scenario 1 uit het rapport ‘Andere Tijden, Evaluatie puntentoekenning in het stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand’, van de commissie Van der Meer per 1 januari 2022. De impact van de invoering is groot en legt extra druk op onze bedrijfsvoering. Toch zetten we ons in voor een goed verloop van de invoering, waarbij wij zorgen voor duidelijke werkinstructies en begeleiding. De complete invoering is beoogd voor 1 juli 2022, als de hiervoor benodigde Algemene Maatregel van Bestuur gereed is. Per 1 januari 2022 zijn via een tussentijdse (anticiperende) beleidsregel de punten die begunstigend uitwerken doorgevoerd. In de laatste maanden van 2021 zijn de benodigde ICT-aanpassingen en aanpassingen in onze bedrijfsvoering doorgevoerd, zodat de dienstverlening naar rechtsbijstandverleners en burgers onverminderd door kan gaan.

Responsief en elke dag beter

Naast genoemde regelingen en de invoering van Van der Meer, draaide de reguliere dienstverlening ook door, ondanks de beperkingen die de coronamaatregelen ons daarbij wederom oplegden. Daarbij hebben we ook in 2021 uitvoering gegeven aan ‘Elke dag beter!’, het initiatief van en voor medewerkers van de Raad om concrete verbeteringen in de dienstverlening direct en pragmatisch op te pakken, zoals de mogelijkheid voor bellers om hun telefoonnummer in het online contactformulier achter te laten zodat zijn teruggebeld kunnen worden en we zijn bezig met een auto-reply op onze mailboxen, zodat schrijvers weten dat hun mail door de Raad is ontvangen. Maar ook binnen de legal aid-tak is flexibiliteit getoond, door direct op te schalen naar aanleiding van de gebeurtenissen in Afghanistan. In de aanpak van schulden en het borgen van de kwaliteit van tolken en vertalers stond opnieuw het belang van de burger voorop.

De Raad wil een responsieve organisatie zijn, om zo maatwerk te kunnen leveren om rechtzoekenden de dienstverlening en hulp te bieden die past bij hun hulpvraag. De Raad wil een uitvoerder zijn die werkt volgens de bedoeling van wet en de grondwet, waar medewerkers zich bewust zijn van deze bedoeling en handelen op basis hiervan, ook als wet- en regelgeving of ICT een andere beslissing voorstellen. Hierbij horen professionele checks and balances, zodat de Raad dit weloverwogen, transparant en controleerbaar doet. Ook het systematisch rapporteren over hierbij ondervonden hardheden in wet- en regelgeving is hiervan een onderdeel. We blijven daarom investeren in onze mensen en middelen via onder andere strategische personeelsplanning en activiteiten rond leren en ontwikkelen. Een IT-organisatie en IT-landschap die hierin kunnen meebewegen zijn cruciaal.

Daar gaan we voor en staan we voor. Vanuit ons hart voor de burger.